• 2004: Wet op kinderopvang
  De wet op de kinderopvang gaat van start. Ouders die werken (en de eventuele partner ook) hebben vanaf nu recht op kinderopvangtoeslag. Een eigen bijdrage is verplicht. De kinderopvang moet bij een landelijk geregistreerde opvang plaatsvinden of een gastouder waarbij een gastouderbureau als bemiddelaar nodig is.  Het ministerie van Sociale Zaken is verantwoordelijk voor de wet, maar de Belastingdienst (onderdeel van het ministerie van Financiën) is verantwoordelijk voor de uitvoering waaronder de uitbetaling en fraudebestrijding.

• In 2006 komen er strengere eisen. Zo kan de opvang niet meer zijn dan gewerkte uren en de gastouders werden aan hogere eisen gesteld, zoals een taaltoets en kwaliteitsnormen.

• 2009: ‘Alles of niets’ benadering
  De ‘alles of niets’ benadering van Belastingdienst/Toeslagen wordt juridisch goedgekeurd door de Raad van State; de Algemene Wet Inkomensafhankelijke Regelingen werd hierdoor zo uitgelegd dat bij kleine fouten in een toeslag-aanvraag zoals incomplete documentatie of het niet voldoen van de eigen bijdrage, het recht op kinderopvangtoeslag verviel en het hele bedrag terugbetaald moest worden. Deze ‘alles of niets regeling’ is later gaan gelden voor mensen die verdacht werden van fraude of het met opzet niet aan de wet houden.Fraude wordt gecontroleerd op basis van steekproeven en op basis van selectie: o.a. mensen van wie het adres onbekend was, die ver van de kinderopvang woonden, die een hoge toeslag hadden in relatie tot het inkomen, of meerdere kinderen in één keer inschreven bij een kinderopvang werden geselecteerd. De bewijslast om te bewijzen dat ze wél recht hadden op de toeslag, ligt bij hen. Hierbij geldt dat één foutje werd gezien als fraude. In deze tijd was het mogelijk om een foutje te herstellen aan de balie, later werd dat onmogelijk – naast dat veel balies ook verdwenen. Ook in de periode 2006-2010 zijn er gedupeerden.

• 2009-2011: De groepsgerichte aanpak
  Sommige kinderopvang-bureaus en gastouderbureaus onttrokken zich aan de regels; soms om daadwerkelijk te frauderen, soms omdat ze dachten dat bepaalde constructies met het niet betalen van eigen bijdragen wél mocht volgens de wet. Na de ‘alles of niets’ uitspraak in 2009 van de Raad van State werden álle klanten van één kinderopvang (Appelbloesem) groepsgewijs aangepakt, omdat deze instelling veroordeeld was. Dit gold ook voor een aantal kinderopvanglocaties in Rotterdam en Bergen op Zoom. Klanten moesten hun hele kinderopvang terugbetalen, zonder te weten waarvan ze beschuldigd werden. Ze gingen tegen de terugvordering in beroep, maar hadden geen succes.

• 2010-2012: Aanscherping fraudebeleid
  Kabinetten Rutte 1 en 2 merken fraude aan als prioriteit en spreken met de Belastingdienst/Toeslagen targets op fraude af. Door intensief toezicht en risico gestuurde inspectie moesten er bedragen worden ‘teruggehaald’. Een beruchte selectie van die destijds wordt toegepast is ‘hot/hor’: ‘hoge toeslag, hoog risico’. Deze aanvragers hebben hoge toeslagen in relatie tot hun inkomen. Veelal zijn dit alleenstaande moeders met meerdere kinderen, met beroepen op of nét boven het minimumloon: de zorg, de schoonmaak, de veiligheid of de kinderopvang zelf. Deze geselecteerde groep krijgt de oproep aan te tonen dat ze recht hadden op kinderopvangtoeslag (sprake van arbeid/studie, geregistreerde kinderopvang/gastouderbureau, betaalde eigen bijdrage).

• Belangrijk detail: van de groep die ‘op nul’ wordt gezet worden gegevens genoteerd. Inkomen, geslacht, afkomst, woonplek. Dit werd later gebruikt voor het geautomatiseerde risicoselectiemechanisme wat door de Autoriteit Persoonsgegevens in de zomer van 2020 als discriminator verboden is.

• 2013: de ‘Bulgarenfraude’
  Georganiseerde bendes frauderen massaal met het Nederlandse toeslagenstelsel door Bulgaren aan te moedigen om kort in Nederland te gaan wonen, aanspraak te maken op zorg- en huurtoeslagen, en het geld  mee terug te nemen naar Bulgarije. Doordat de Belastingdienst toentertijd pas na uitbetaling controleerde, waren de Bulgaren al weg wanneer de Belastingdienst de onterechte uitbetaling opmerkte. Na rapportage van KRO Brandpunt zet de Belastingdienst de aanvraag-mogelijkheid stop, maar deze zogeheten ‘Bulgarenfraude’ leidt, in tijden van financiële crisis en bezuinigingen, tot een politieke rel. De Tweede Kamer eist strengere fraudebestrijding. Staatssecretaris Frans Weekers waarschuwt dat bij een strengere aanpak ‘de goeden onder de kwaden zullen lijden.’

• Kabinet Rutte II richt de Ministeriële Commissie Aanpak Fraude in. Hier worden alle gegevens gekoppeld van sociale regelingen (uitkeringen, toeslagen, studiefinanciering, justitie) om zo het digitale net om mogelijke fraudeurs te kunnen sluiten. Binnen de Belastingdienst wordt het CAF-team opgericht en komt de Broedkamer tot stand.

• 2014: CAF-Team en de Broedkamer
  Het CAF (‘Combinatieteam Aanpak Facilitators’) team was een multidisciplinair team dat facilitators van fraude moest opsporen en oprollen. Met facilitators werden personen of instellingen bedoeld die (vermoedelijk) fraude faciliteren, in het geval van kinderopvangtoeslag gastouderbureaus. De aanpak was: facilitator oprollen, maar als dat niet kan, via de klanten de facilitator van de markt halen. Dus: als mensen hoge belastingaanslagen krijgen, gaan ze niet meer naar die ene adviseur. Of als de toeslagen voor kinderopvang worden stopgezet en teruggevorderd, dan stoppen mensen met de kinderopvang of gastouderopvang.

• De Broedkamer was een ICT-centrum van de belastingdienst waar data werden gekoppeld. In 2014 wordt hier het ‘risicoselectiemechanisme’ ontwikkeld.

• Hier ontstaan drie manieren waardoor mensen als ‘fraudeur’ kunnen worden aangemerkt:
• Als klant van een (vermeende) facilitator; als fraudeur behandeld zonder onderzoek naar eigen handelen. Dit is later, in 2019, door commissie Donner als institutioneel vooringenomen betiteld.
• Als onderdeel van een selectie. Individuele controle wordt uitgevoerd op basis van een geselecteerde risicogroep. zoals ‘hot/hor’: ‘hoge toeslag/hoog risico’. Dit betekent dat  een hoog bedrag aan aangevraagde kinderopvangtoeslag extra wordt  gecontroleerd. Maar mensen met een lager inkomen ontvangen meer toeslag voor kinderopvang en worden dus disproportioneel geraakt door deze maatregel.
• Individueel als risico aangemerkt via het risicoselectie-mechanisme van toeslagen. Een van de selectiecriteria hierbij was een tweede nationaliteit, waarbij aangiften nauwkeuriger gecontroleerd werden. Verschillende systemen en databases, zoals de ‘zwarte lijst’, de ‘Fraude Signalerings Voorziening’ (FSV), bleken achteraf niet te voldoen aan de privacywetgeving. In het FSV stonden 180.000 burgers geregistreerd als fraudeur zonder bewijs hiervoor. Onderzoekers troffen in dat systeem criteria aan “waarbij het risico op fraude wordt gebaseerd op persoonskenmerken zoals nationaliteit of uiterlijk voorkomen”.

• Als mensen met vragen kwamen over stopzetting en/of terugvordering, en er was ze verweten ‘opzettelijk en met grove schuld’ (OGS) niet de wet te hebben gevolgd, dan kregen ze geen uitleg of dienstverlening van de Belastingtelefoon of aan de balie. In interne handreikingen voor personeel stond dat deze mensen ‘afgepoeierd’ moesten worden omdat ze fraudeur waren en dat ze vooral niet wijzer gemaakt moesten worden dan nodig. De Belastingdienst ging uit van het ’80/20’ principe: 80% fraudeert, 20% is onschuldig, zonder daarvoor onderbouwing te hebben. Bij het aanleveren van bewijsstukken waren ze onduidelijk over welke ontbraken, waardoor het lastig was voor gedupeerden om het te herstellen. In sommige gevallen hield de Belastingdienst ook stukken achter.

• Iedereen met een schuld van hoger dan 10.000 euro kreeg automatisch dit stempel. Hierdoor kregen mensen géén betalingsregeling, er werd géén rekening gehouden met de beslagvrije voet (het minimum dat iemand over moet houden om te leven): alles werd ingehouden op loon of ingevorderd. Deurwaarders moesten huizen leeghalen, ook al was er niets te halen. Mensen kregen geen mogelijkheid tot minnelijke of wettelijke schuldsanering.

• Maart 2017: Advocate Eva González Perez van gastouderbureau Dadim wint eerste rechtszaak
  De advocaat van de klanten van gastouderbureau Dadim dat van fraude wordt beschuldigd, Eva Gonzaléz Pérez, is dan al drie jaar bezig met rechtszaken. Doordat zij van een interne klokkenluider informatie krijgt over de CAF-zaak, wint zij zaken bij rechtbanken en de Raad van State. Zij was al in 2016 op de hoogte van het bestand met dubbele nationaliteiten van de Belastingdienst en had de Autoriteit Persoonsgegevens gevraagd onderzoek te doen naar etnische profilering. Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) schaarden zich achter haar waardoor het vraagstuk ook in Kamervragen aandacht kreeg.

• Maart 2017: Intern ‘Memo Palmen’ adviseert Belastingdienst: compenseer de ouders.
  Interne jurist Sandra Palmen adviseert de afdeling Toeslagen over de recente uitspraak van de Raad van State en concludeert dat de Belastingdienst ‘laakbaar gehandeld’ heeft en ‘diverse rechtsbeginselen geschonden heeft.’ Ze adviseert om de ouders gelijk te geven en te compenseren, maar haar memo wordt in de wind geslagen en in de doofpot gestopt. Het zou pas bij de ondervragingscommissies in 2020 weer tevoorschijn komen.

• Augustus 2017: Nationale Ombudsman adviseert: compenseer de ouders.
  De Nationale Ombudsman (die je helpt bij klachten over de overheid) stelt dat 232 gezinnen die kinderopvangtoeslag ontvangen onevenredig hard zijn aangepakt in zijn rapport ‘Geen powerplay, maar fair play’. De zaak CAF11 (de groepsgerichte aanpak van de klanten van gastouderbureau Dadim), wordt door de Ombudsman als zeer ernstig betiteld. Zijn advies luidt: mensen moeten worden gecompenseerd.

• Mei 2018: Kamervragen
  Kamer en journalistiek beginnen staatssecretaris Menno Snel (Financiën) om opheldering te vragen omtrent CAF-11.

• September 2018: Publicatie Trouw en RTL Nieuws
  Onderzoeksjournalisten van RTL Nieuws en Trouw publiceren dat de Belastingdienst mensen  actief tegenwerkte die recht hadden op kinderopvangtoeslag, waarbij interne kritiek van ambtenaren de kop werd ingedrukt. Klik hier voor het artikel

• Maart 2019: Debat
  De Tweede Kamer debatteert met staatssecretaris Snel over het rapport van de Ombudsman. Vanaf nu gaat het snel.

• Mei 2019: Onderzoekscommissie Donner
  Staatssecretaris Snel stelt, onder druk van kamervragen, een onderzoekscommissie in, onder leiding van oud-minister Piet Hein Donner.

• Mei 2019: Etnische profilering
  Het wordt duidelijk dat er etnisch geprofileerd wordt. De Autoriteit Persoonsgegevens gaat na twee jaar tóch in op het verzoek van González Pérez, naar aanleiding van de waarneming dat vrijwel alle gedupeerde ouders van Dadim een tweede nationaliteit hebben, en een klacht van een gastouderbureau in Almere dat alleen de toeslagen van ouders van buitenlandse komaf worden stopgezet. De Belastingdienst erkent dat ze de gegevens van tweede nationaliteiten nog onterecht in hun bezit hebben. Ze stellen echter dat tweede nationaliteiten geen rol speelden bij fraudebestrijding. Volgens hen was het “meer gevolg dan oorzaak”, omdat ouders met dezelfde tweede nationaliteit zich vaker aansloten bij hetzelfde gastouderbureau, hoewel later bleek dat interne stukken bij de Belastingdienst wel expliciet afkomst benoemen als criterium.

• Juni 2019: Crisis op het ministerie van Financiën
  Het blijkt dat de conclusies over fraude bij CAF11 niet kloppen. Er was niets mis bij gastouderbureau Dadim. Ook wordt het duidelijk dat de Belastingdienst de Kamer niet van de volledige en juiste informatie had voorzien.

• Juli 2019: Tweede Kamer spreekt uit dat de Belastingdienst onrechtmatig heeft gehandeld.

• Juli 2019: Meldpunt
  De SP zet een meldpunt op voor stopgezette kinderopvang. Honderden ouders melden zich.

• November 2019: Actie ouders
  Gedupeerde ouders vragen bij de Belastingdienst om hun dossiers.

• November 2019: Conclusie commissie Donner
  De conclusie van de commissie Donner luidt: er is sprake van ‘structurele vooringenomenheid’ bij de Belastingdienst, waarbij het gaat om de CAF-11 ouders. Hij adviseert om deze (kleine groep) ouders te compenseren.

• December 2019: Zwartgelakte dossiers
  Ouders krijgen hun opgevraagde dossiers; die zijn zwartgelakt zodat er niets van te lezen is. Klik hier voor het artikel

• December 2019: een groot Kamerdebat; emotie op de tribune. De ogen van mensen en journalisten gaan nu echt open.

• December 2019: Staatssecretaris Menno Snel treedt af

• Juli 2020: de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag wordt ingesteld.
  De commissie heeft als doel om uit te vinden in hoeverre bewindspersonen op de hoogte waren van het toeslagenschandaal en waarom het zo lang duurde voordat het boven tafel kwam. Tot november 2020 verhoort de commissie diverse betrokkenen en publiceert naar aanleiding daarvan haar rapport ‘Ongekend Onrecht’ (zie 2020).

• Januari 2020: Eerste gesprekken Rutte en Hoekstra met ouders

• Februari 2020: Hans Vijlbrief en Alexandra van Huffelen worden benoemd tot staatssecretaris van Financiën. Ze schrijven in een Kamerbrief over hun plan van aanpak. Een speciale crisisorganisatie bij Toeslagen zal de compensatie voor de getroffen ouders uitvoeren.

• Maart 2020: Eindrapport commissie Donner
  In het rapport ‘Omzien in Verwondering’ doet de commissie de aanbeveling om de compensatieregeling uit te breiden naar alle ouders die ‘institutioneel vooringenomen zijn behandeld.’ De groep ouders is veel groter dan verwacht.

• Mei 2020: Aangifte tegen de Belastingdienst
  Na aandringen van kamerleden Leijten, Omtzigt en Azarkan worden de juridische kaders voor strafrechtelijke vervolging van de betrokken bewindspersonen onderzocht. Het ministerie van Financiën doet uiteindelijk aangifte tegen de Belastingdienst. Het gaat om ambtshalve discriminatie en knevelarij. Knevelarij betekent dat je eist dat iemand betaalt, terwijl je weet dat die niet hoeft te betalen. In 2021 maakt het OM bekend dat ze niet overgaan tot vervolging, o.a. vanwege de strafrechtelijke immuniteit van de Belastingdienst als onderdeel van de staat. Het schandaal, volgens het OM, is te wijten aan politieke en bestuurlijke keuzes, waarvoor verantwoording in het politieke domein moet worden afgelegd.

• Mei-juni 2020: herstelwet. Door acties van ouders en druk vanuit de kamer komt er een ruimere regeling voor meer mensen. De overheid gaat over tot de verstrekking van compensatie.

• Juli 2020: de Autoriteit Persoonsgegevens stelt: de risicoselectiemechanisme bij de Belastingdienst is discriminatie en mag niet meer gebruikt worden. De Belastingdienst krijgt een boete opgelegd van 2,75 miljoen euro.

• December 2020: rapport ‘Ongekend Onrecht’. In dit rapport concludeert de Parlementaire Ondervragingscommissie dat de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden. Klik hier voor het volledige rapport.

• Uit het rapport “Alledrie de staatsmachten hebben een reden om in de spiegel te kijken: allereerst de overheid zelf, de uitvoerende macht. De ministeries van Financiën en Sociale Zaken in het bijzonder. De kinderopvangtoeslag is uitgevoerd als een massaproces waarbij geen ruimte meer bestond voor de nuance van het individuele geval. Met de alles-of-niets-benadering en de wijze waarop invulling is gegeven aan het begrip ‘opzet grove schuld’ is een grove inbreuk gemaakt op de belangen van burgers. De wetgever mag het zichzelf aanrekenen dat zij wetgeving heeft vastgesteld die spijkerhard was en die onvoldoende de mogelijkheid had om recht te doen aan individuele situaties. Verder mag de politiek het zich aanrekenen dat het oververhit debat over de bestrijding van fraude en misbruik geleid heeft tot een cultuur waarbinnen te weinig oog was voor de menselijke maat. We prijzen de enkelingen die de moed hebben gehad om tegen de stroom en tegen het systeem in de vinger op de zere plek te leggen. Zij verdienen ons diepe respect.” 

• Januari 2021: Asscher stapt op
  Lodewijk Asscher, tussen 2012-2017 minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (die verantwoordelijk is voor de wetgeving van de kinderopvangtoeslag) dient zijn ontslag in.

• Januari 2021: Rutte III valt
  Kabinet Rutte III valt over het toeslagenschandaal. Voormalig staatssecretaris  van Financiën (2014-2017) Eric Wiebes stapt ook op.

• Januari 2021: kwijtschelding schulden
  Staatssecretaris Toeslagen Alexandra van Huffelen scheldt de schulden van gedupeerden kwijt bij o.a. de Belastingdienst, het UWV en de Sociale Verzekeringsbank worden kwijtgescholden en maakt geld vrij om ook de schulden bij private instellingen over te nemen.

• Januari 2021: aangifte ouders tegen bewindslieden
  Twintig gedupeerde ouders doen aangifte tegen betrokken bewindslieden Van Ark, Hoekstra, Wiebes, Snel en Asscher. Volgens hen hadden deze bewindslieden zich schuldig gemaakt aan een ambtsmisdrijf en nalatigheid. In februari volgt een aangifte door tachtig gedupeerde ouders tegen Mark Rutte. Er wordt niet overgegaan tot vervolging.

• April 2021: Catshuisregeling gaat van kracht, waarbij ouders die zich melden als gedupeerde 30.000 euro terug kunnen krijgen ter compensatie. Ouders die recht hebben op een hoger bedrag krijgen dat na een integrale behandeling.

• Oktober 2021: Xenophobic Machines
  Amnesty International stelt in hun rapport ‘Xenophobic machines: discrimination through unregulated use of algorithms in the Dutch childcare benefits scandal’ vast dat het toeslagenschandaal mensenrechtenschending is en roept overheden wereldwijd op om een kader tot stand te brengen dat mensenrechtenschendingen voorkomt bij het gebruik van algoritmische besluitvormingssystemen.  Ook zeggen zij dat de Nederlandse overheid te weinig doet om herhaling te voorkomen.

• Mei 2022
  Het ministerie van Financiën erkent in een kamerbrief dat er sprake was van institutioneel racisme bij Toeslagen. Klik hier om de brief te lezen. 

• September 2022: College van de Rechten van de Mens draait bewijslast om.
  Een vooronderzoek van het College van de Rechten van de Mens toont aan dat ouders met buitenlandse afkomst vaker door de Belastingdienst zijn gecontroleerd. Door deze uitspraak moet de Belastingdienst nu in elke individuele zaak aan tonen dat ze niet discrimineerde. Klik hier voor het onderzoek.

“Ons vooronderzoek toont aan dat er een gefundeerde basis is voor een ‘vermoeden van onderscheid’ en daarmee voor een omkering van de bewijslast zoals geldt in het gelijkebehandelingsrecht. Dat betekent dat de Belastingdienst nu in iedere individuele klachtprocedure zal moeten aantonen dat zij niet in strijd heeft gehandeld met de gelijkebehandelingsnormen, zoals vastgelegd in de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB).”

In de periode 2004-2019 ging het bij de kinderopvangtoeslag naar schatting om 26.000 ouders, die als fraudeur werden bestempeld, met 70.000 kinderen.

Het gemiddelde onterecht teruggevorderde bedrag was €30.000. De gevallen lopen uiteen van €87 tot €150.000.

Tussen 2015 en 2022 zijn 2090 kinderen van gedupeerde ouders uit huis geplaatst.

In 71% van de 10.270 onderzochte huishoudens (in een onderzoek van het Centraal Bureau voor Statistiek) had de toeslag-aanvrager een migratieachtergrond.

In het risicoclassificatiemodel van de Belastingdienst, op basis waarvan ouders geselecteerd werden voor nadere controle door een ambternaar, werden in 2014 mensen met een buitenlandse afkomst acht keer vaker geselecteerd voor nadere controle dan mensen met alleen Nederlandse afkomst. 

Ouders met een buitenlandse achtergrond kregen in 2014 zeven keer vaker de kwalificatie ‘opzet/grove schuld’ en werden bijna zes keer vaker voor ‘hot/hor’ geselecteerd. 71% van de burgers die meededen aan een peiling in maart 2021 gaf aan dat hun vertrouwen in de overheid gekelderd is door het toeslagenschandaal.

Onafhankelijk

(Gelijk)waardig Herstel is een onafhankelijke stichting met een officiële herstelroute
buiten de overheid.

Uitgangspunten: eigen regie, vertrouwen, neutraliteit en collectiviteit.

Ouders hebben de ruimte om hun hele verhaal te vertellen aan een bekwame Luisterend Schrijver die zonder oordeel luistert: verleden, heden, toekomst.

Hieruit komt een Feitenrelaas, dat de basis vormt voor het berekenen van de (im)materiële schadeposten door een bekwame onafhankelijke Schade Analist. Dit gebeurt aan de hand van de schadekader met normbedragen in lijn met de Nederlandse rechtspraktijk.

Ouders hebben daarna de keuze om via de stichting af te ronden met een C-VSO (Collectieve Vaststellingsovereenkomst).

De stichting activeert breed de samenleving om de hersteloperatie uit te voeren met Luisterend Schrijvers en Schade Analisten. Dit zijn mede-Nederlanders die willen meewerken aan deze oplossing van de kinderopvangtoeslagaffaire.

Zie voor meer informatie (ouders, Luisterend Schrijvers en Schade Analisten): www.gelijkwaardigherstel.nl of mail naar vragen@gelijkwaardigherstel.nl

Door de overheid

Serviceteam Herstel Toeslagen van de Belastingdienst: herstel.toeslagen.nl | 0800 – 2 358 358

Brede ondersteuning

Gemeenten bieden brede ondersteuning voor gedupeerde ouders en jongeren van het
toeslagenschandaal. Kijk op de site van je gemeente voor de manieren van contact.

Lotgenotencontact

Stichting Lotgenotencontact: lotgenotencontact.info | 030 – 44 20 000

Door Zephyr Brüggen, regisseur van Vecht, i.s.m. Renske Leijten, voormalig lid van de Tweede Kamer voor de SP.

In opdracht van Likeminds.